ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ

ιστότοπος με 5.000 καλλιτέχνες & 100.000 πίνακες:  http://www.mystudios.com/artgallery/

_____________________________________________________________________________________________

ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ  /   ΛΕΞΙΚΟ (ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ) ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ

ART NOUVEAU.  Διακοσμητικό και αρχιτεκτονικό ύφος που γνώρισε μεγάλη άνθηση στις δεκαετίες 1890 και 1900. Χαρακτηριστικά διακοσμητικά μοτίβα είναι τα περιελισσόμενα φυτικά σχήματα (από σφυρήλατο σίδηρο, στην είσοδο του Παρισινού Μετρό). Ανάλογα μοτίβα χρησιμοποιούνται και στην εικονογράφηση βιβλίων αλλά και στις εφαρμοσμένες τέχνες.

ARTE POVERA (ΦΤΩΧΗ ΤΕΧΝΗ).  Αναφέρεται σ’ ένα είδος τέχνης που παράγεται από ασήμαντα και καθημερινής χρήσης υλικά (άμμος, ξύλα, πέτρες, εφημερίδες, κ.λπ).

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (RENAISSANCE).  Είναι η πολιτισμική και καλλιτεχνική επανάσταση των πόλεων-κρατών της Βόρειας Ιταλίας το 14^ο αιώνα. Χαρακτηριζόταν από μια νέα εμπιστοσύνη στη δύναμη και αξιοπρέπεια του ανθρώπου και εμπνεόταν από μια ολοένα και εντονότερη τάση να μελετηθεί το έργο των καλλιτεχνών και στοχαστών της κλασικής αρχαιότητας. Άλλα χαρακτηριστικά: αριστοκράτες – προστάτες των τεχνών, εκκλησία και προστασία των καλλιτεχνών, αλλάζει η θέση των καλλιτεχνών και αντιμετωπίζονται με δέος και θαυμασμό, σαν ανώτερο είδος και εμπνευσμένοι δημιουργοί, Ουμανισμός και αλλαγές στις φιλοσοφικές σπουδές, επανανακάλυψη των έργων του Πλάτωνα, εφεύρεση της τυπογραφίας, διατύπωση των νόμων της προοπτικής. Σπουδαίοι εκπρόσωποι της Αναγέννησης είναι: Μιχαήλ Άγγελος, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Τζιότο, Μαζάτσιο, Ντονατέλο.

ΑΡΧΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ.  Η τέχνη (κυρίως Γλυπτική) της περιόδου 700 – 480 π. Χ. στην Αρχαία Ελλάδα. Χαρακτηριστικά δείγματα είναι οι Κούροι και οι Κόρες. Οι μορφές αρχικά είναι άκαμπτες και τυποποιημένες (επίδραση από την Αίγυπτο) αλλά σιγά – σιγά γίνονται πιο νατουραλιστικές (φυσικές). Στην αγγειογραφία περιλαμβάνει τα Κορινθιακά και Αττικά μελανόμορφα και τα πρώτα ερυθρόμορφα αγγεία, ενώ στην Αρχιτεκτονική τους ναούς του πρώϊμου Δωρικού και πρώϊμου Ιωνικού Ρυθμού.

ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΣ.  Ονομάστηκε (κυρίως στη Λογοτεχνία και τη Ζωγραφική) η άρση του ελέγχου της λογικής που επιτρέπει την απελευθέρωση ασύνειδων εικόνων. Συνδέθηκε άμεσα με τον ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟ και αργότερα με τους ΑΦΗΡΗΜΕΝΟΥΣ ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΤΕΣ όπου γνώρισε μια νέα περίοδο ανάπτυξης και άνθησης.

ΑΦΑΙΡΕΣΗ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ (ABSTRACTION – CREATION).  Σχολή αφηρημένης τέχνης που σχηματίστηκε το 1931 στο Παρίσι. Επιχείρησε μια όχι και τόσο επιτυχημένη σύνθεση των πλαστικών τεχνών όσο και τη συγχώνευση ορισμένων τεχνικών στη ζωγραφική και τη γλυπτική.

ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗ.  Η τέχνη που δεν μιμείται ούτε αναπαριστά άμεσα την εξωτερική πραγματικότητα. Ορισμένοι περιορίζουν τον όρο στη μη εικονιστική τέχνη, ενώ κάποιοι άλλοι τον χρησιμοποιούν για εκείνα τα έργα που δεν είναι αναπαραστατικά, έστω κι αν απορρέουν από την πραγματικότητα. Η αφηρημένη τέχνη του 20^ου αιώνα έχει τις ρίζες της στον Σεζάν, τον Καντίνσκι και τον Γκωγκέν αλλά το πρώτο συγκροτημένο αφηρημένο κίνημα θεωρείται ο ΚΥΒΙΣΜΟΣ. Άλλοι εκφραστές της είναι: ο Γκ. Μορώ, οι ΦΩΒ, οι Γερμανοί ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΤΕΣ, οι Φουτουριστές, το DE STIJL, οι διάφορες σχολές αφαίρεσης της Ρωσίας - ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ, ΣΟΥΠΡΕΜΑΤΙΣΜΟΣ -, ο Μάλεβιτς, κ.α. Τέλος η Γλυπτική του 20^ου αιώνα είναι σε μεγάλο βαθμό αφηρημένη, με άξιους εκπροσώπους: τον Αρπ, τον Μπρανκούζι, τον Κάλντερ, κ.α.

BAUHAUS (ΜΠΑΟΥΧΑΟΥΣ).  Σχολή που δημιουργήθηκε το 1919 στη Βαϊμάρη από τον Βάλτερ Γκρόπιους. Στόχος του ήταν να ενοποιήσει και πάλι τους επιμέρους κλάδους και να τους συνδέσει με τις κατασκευαστικές τεχνικές. Οι σπουδαστές του διδάσκονταν σχέδιο κατάλληλο για τη μηχανική αναπαραγωγή και ακολουθούσαν δυο παράλληλους κύκλους μαθημάτων (μελέτη υλικών, τεχνικών και μελέτη της φόρμας στο εργαστήριο) και κατασκεύαζαν πρωτότυπα αντικείμενα – υποδείγματα για μαζικής κλίμακας παραγωγή. Στο διδακτικό προσωπικό συγκαταλέγονταν οι: Καντίνσκι, Κλέε, Φάινγκερ, Σλέμερ, Μπρόγιερ, κ.α. Το 1925 το ίδρυμα μεταφέρθηκε στο Ντεσάου, το 1928 ο Μις βαν ντε Ρόε διαδέχθηκε, στη διεύθυνση, τον Γκρόπιους και το 1933 οι ναζί έθεσαν οριστικά τέλος στις δραστηριότητες της σχολής. Το 1937 (στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου είχαν καταφύγει οι περισσότεροι εκπρόσωποί του) και συγκεκριμένα στο Σικάγο ιδρύθηκε το ΝΕΟ ΜΠΑΟΥΧΑΟΥΣ με επικεφαλής τον Μοχόλυ-Νάγκυ. Οι αρχές και οι ιδέες του Μπαουχάους επηρέασαν σημαντικά και καθοριστικά τις εξελίξεις στην αρχιτεκτονική και τις εικαστικές τέχνες στον 20^ο αιώνα.

ΒΙΝΤΕΟ ΤΕΧΝΗ  (ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΒΙΝΤΕΟ).  Η χρησιμοποίηση της τεχνολογίας, της τηλεόρασης και της βιντεοεγγραφής σε έργα τέχνης. Κύριοι εκπρόσωποι: Μπόυς, Ν. Τ. Πάικ, κ.α.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ.  Η τέχνη της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αρχικά και η Βυζαντινή τέχνη στη συνέχεια, με χρυσούς αιώνες τον 6^ο, 7^ο αλλά και τον 9^ο και 10^ο αιώνα. Περιλαμβάνει τοιχογραφίες, εικονογραφημένα χειρόγραφα, ζωγραφική σε ξύλο και κυρίως τα περίφημα ψηφιδωτά με τα λαμπρά χρώματα και την έντονη μυστικιστική θρησκευτικότητα. Στην Αρχιτεκτονική με τα δύο σημαντικά και κυρίαρχα στοιχεία - το θόλο από πλίνθους και τον τρούλο – και το συνδυασμό τους και με το ψηφιδωτό οδήγησε στην εμφάνιση του εξαιρετικά πρωτότυπου ρυθμού με μεγαλοπρεπές δείγμα του την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη.

ΔΡΑΣΗ (PERFORMANCE).  Από το 1910 διάφορα κινήματα είχαν χρησιμοποιήσει παρόμοιες εκδηλώσεις σαν μέσο κλονισμού των αξιών της κατεστημένης τέχνης. Κύρια χαρακτηριστικά: α). το έργο εκτελείται εκείνη την ώρα, β). προβλέπει την παρουσία κοινού και γ). συμμετέχουν κατά κανόνα και μη εικαστικοί καλλιτέχνες – μουσικοί, χορευτές, ποιητές, κ.α.  Παρόμοιες μορφές έκφρασης συναντάει κανείς σε άλλα κινήματα (ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΤΕΣ, ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΤΕΣ, ΝΤΑΝΤΑΙΣΤΕΣ, ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΤΕΣ, ΜΠΑΟΥΧΑΟΥΣ, ΧΑΠΕΝΙΝΓΚΣ) και σε καλλιτέχνες (Τζων Καιητζ, Ράουζενμπεργκ, Ντάιν, Όλντενμπουργκ, Κάπροου, Υ. Κλάιν, Π. Μαντσόνι, Β. Ακόντσι, Λ. Άντερσον, Γ. Μπόυς, κ.α.).

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (INSTALLATION).  Εσωτερικός, συνήθως, χώρος (έργο) οργανωμένος με διάφορα αντικείμενα, μηχανήματα, φωτισμούς νέον, αναπαραστάσεις φανταστικών χώρων και μαχών, κ.λπ. Σχετικό κίνημα με το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Οι πρώτες εγκαταστάσεις έκαναν την εμφάνισή τους στη δεκαετία του 1960 (Φλαβίν, Κουνέλης, κα.).

ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΤΕΧΝΗ ή ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΕΛΑΧΙΣΤΟΥ (MINIMAL ART).  Καλλιτεχνικό κίνημα που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 από τις Ηνωμένες Πολιτείες και αρχικά αφορούσε σε τρισδιάστατα αντικείμενα και την Γλυπτική με δομές που προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τις ιδέες μας για το χώρο, το σχήμα και την κλίμακα. Η συνηθισμένη μέθοδος σύνθεσης είναι νοητική – ορθολογική και περιλαμβάνει την απλή παράθεση όμοιων και εναλλάξιμων μονάδων (μαθηματικών ή γεωμετρικών συνδυασμών) που μπορούν να αναπαράγονται ή να επεκτείνονται στο διηνεκές.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ.  Η τέχνη της περιόδου των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου (περίπου 323 έως 50 π.Χ.) η οποία εξαπλώθηκε σε μια τεράστια έκταση από την Αίγυπτο έως και την Ινδία, με ένα όχι και τόσο ενιαίο ύφος.

ΕΝΝΟΙΑΚΗ ή ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΕΧΝΗ (CONCEPTUAL ART).  Τέχνη αλλά και θεωρία που εμφανίστηκε στο τέλος της δεκαετίας του 1960 σαν επακόλουθο της ΕΛΑΧΙΣΤΗΣ τέχνης. Κύρια χαρακτηριστικά της είναι η αμφισβήτηση της όλης ιδέας της τέχνης, και του κύρους του παραδοσιακού έργου τέχνης καθώς και η χρήση των εννοιών σαν «πρώτη ύλη». Ιδέες και πληροφορίες παρουσιάζονται και μεταδίδονται μέσω γραπτών προτάσεων, χαρτών, φωτογραφιών, ντοκουμέντων, ταινιών, βιντεοταινιών και πάνω από όλα της ίδιας της γλώσσας. Κύριοι εκπρόσωποι θεωρούνται οι Αμερικάνοι Ντ. Χέμπλερ, Γ. Κόσουθ, Λ. Βίνερ και η Αγγλική ομάδα: «ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ».

ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ.  Όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει έργα τέχνης που η πραγματικότητα παραμορφώνεται με σκοπό να εκφράσει συναισθήματα ή την ιδιαίτερη εσωτερική οπτική του καλλιτέχνη. Ιδιαίτερα στη ζωγραφική, το συγκινησιακό στοιχείο ενισχύεται με τη χρήση έντονων χρωμάτων, την παραμόρφωση των μορφών, κ.α.  Πρόδρομοι του εξπρεσιονισμού θεωρούνται, στη ζωγραφική, ο Βαν Γκογκ και στο θέατρο, ο Στριντμπέργκ. Εκπρόσωποι του εξπρεσιονισμού - τα τελευταία 100 χρόνια - θεωρούνται οι κινήσεις–ομάδες: ΓΕΦΥΡΑ και ΓΑΛΑΖΙΟΣ ΚΑΒΑΛΑΡΗΣ και οι ζωγράφοι: Κοκόσκα, Σουτίν, Ρουώ, Μπέκμαν, … οι γλύπτες: Ζάντκιν, Μπάρλαχ, … στο θέατρο: Κάιζερ, Τόλερ, … ενώ εξπρεσιονιστικά στοιχεία συναντάει κανείς και στα έργα των: Μπρέχτ, Ο’ Καίηζυ, Ο’ Νηλ και ακόμα και στο έργο του Κάφκα.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΑΜΜΟΥ  (SAND PAINTING).  Τεχνική κατά την οποία χρησιμοποιείται άμμος διαφόρων χρωμάτων. [συνηθισμένη τέχνη των Ναβάχος και άλλων ινδιάνων της βόρειας Αμερικής αλλά και στο Θιβέτ, την Ιαπωνία και στους ιθαγενείς της Αυστραλίας]. Συνήθως συνδέεται με θρησκευτικές τελετές. Τα σχέδια που «παράγονται» είναι εφήμερα και πρέπει να επαναλαμβάνονται σε κάθε ανάλογη περίπτωση.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ (ACTION PAINTING).  Διαδεδομένη μέθοδος των δεκαετιών 1950 και 1960 στην οποία το χρώμα στάζεται, χύνεται ή πετιέται πάνω στο μουσαμά. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι ο ζωγράφος Τζάκσον Πόλοκ.

ΙΛΟΥΖΙΟΝΙΣΜΟΣ. Συνήθως χρησιμοποιείται σε σχέση με την τέχνη του Μπαρόκ, αλλά γενικότερα λέγεται κάθε ζωγραφική που εκμεταλλεύεται όλα τα χαρακτηριστικά και τα τεχνικά στοιχεία της προοπτικής για να δώσει τον τρισδιάστατο χώρο αλλά και για να δώσει την εντύπωση ότι ο ζωγραφικός χώρος αποτελεί επέκταση του πραγματικού.

ΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ (IMPRESSION=ΕΝΤΥΠΩΣΗ). Το σημαντικότερο κίνημα του 19^ου αιώνα, από το 1863. Ο όρος προήλθε (αργότερα, στην πρώτη έκθεση ιμπρεσιονιστικών έργων το 1874) από ένα πίνακα του Μονέ με τίτλο Impression: Soleil levant (εντύπωση: ήλιος που ανατέλλει) και υποδηλώνει το έργο των καλλιτεχνών που προσπαθούσαν να «συλλάβουν» την οπτική εντύπωση που γεννάει μια σκηνή (συνήθως ένα τοπίο) αντί να επιχειρήσουν μια «πραγματική» αναφορά σ’ αυτή. Χαρακτηριστικό των ιμπρεσιονιστών ζωγράφων είναι το έντονο ενδιαφέρον τους για τα παιχνίδια του φωτός, η ελαφριά παλέτα χρωμάτων, η ανάλυση των χρωμάτων της φύσης και η συνήθειά τους να ζωγραφίζουν τη φύση το απόγευμα λίγο πριν δύσει ο ήλιος και όχι το πρωί (νεωτεριστικά στοιχεία για την εποχή). Το βασικό πυρήνα του κινήματος αποτελούσαν οι: Μονέ, Ρενουάρ, Πισαρό, Σισλέ. Ο Μανέ αν και δεν εξέθεσε ποτέ μαζί με τους ιμπρεσιονιστές τους επηρέασε αποφασιστικά. Στη δεκαετία του 1870 οι αντιδράσεις γι αυτό το νέο κίνημα ήταν έντονες και οι εκθέσεις τους πάντοτε αποτυχημένες. Στην δεκαετία του 1880 μόνο το κίνημα άρχισε να αντιμετωπίζεται κάπως πιο ευνοϊκά. Σε νέες εκθέσεις έργων τους πήραν μέρος και οι: Σερά, Σινιάκ. Άλλοι αξιόλογοι εκπρόσωποι είναι οι: Ζαν-Φρεντερικ Μπαζίγ, Γκυστάβ Καϊγμπότ, Μαίρη Κάσατ, Μπερτ Μοριζό. Στα τέλη της δεκαετίας του 1890 ο ιμπρεσιονισμός είχε πια διαδοθεί σε όλη την Ευρώπη. Γλύπτες που συνδέθηκαν έμμεσα και όχι πάντα εύστοχα με το κίνημα είναι οι: Ντεγκά, Ροντέν, Ροσό.

ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ (KINETIC ART).  Κάθε τέχνη που εμπεριέχει κίνηση, πραγματική ή φαινομενική. Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1920. στη γλυπτική ο πρώτος που μίλησε για κίνηση ήταν ο Μποτσιόνι. Η ιδέα αναπτύχθηκε παραπέρα από τους Μ. Ντυσάν, Γκαμπό, Πεβσνέρ, Μοχόλυ-Νάγκυ και Κέμενυ. Στη ζωγραφική η αίσθηση της κίνησης επιτυγχάνεται συχνά με οπτικά εφέ και τη χρήση κατάλληλων φωτισμών (ΟΠ ΑΡΤ).

ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ.  Αισθητικό κίνημα που εκδηλώθηκε αρχικά στη Ρωσία. Βασιζόταν στην λατρεία της μηχανής και εκφράστηκε για πρώτη φορά με τις «ανάγλυφες κατασκευές» το 1913-7 του Τάτλιν. Μετά το 1920 και τη διάσπαση της αρχικής ομάδας καλλιτεχνών(1^η ομάδα: υπέρ της «καθαρής» τέχνης - 2^η ομάδα: υπέρ μιας ωφελιμιστικής και προπαγανδιστικής τέχνης), επεκτάθηκαν στο βιομηχανικό σχέδιο [Τάτλιν, Πόποβα, Ροτσένκο, Λιζίτσκι], στο θέατρο και τον κινηματογράφο [Μέγερχολντ, Αϊζενστάιν], και την αρχιτεκτονική [Μέλνικοφ, Γκίνζμπουργκ, Γκόλοσοφ]. Οι αρχές του Κονστρουκτιβισμού παρήγαγαν τα πρώτα παραδείγματα «νέας τυπογραφίας» καθώς και πρωτοποριακά έργα στο πεδίο της αφίσας και του σχεδιασμού εκθέσεων.

ΚΥΒΙΣΜΟΣ.  Είναι το πρώτο κίνημα αφηρημένης τέχνης του 20^ου αιώνα. Ο όρος οφείλεται σ’ ένα κριτικό αλλά έχει τις ρίζες του στον Ματίς που μιλούσε για «μικρούς κύβους» στο έργο του Μπρακ. Τα χρόνια της μεγάλης άνθησης του είναι η περίοδος από το 1907-14, περίοδος κατά την οποία οι δυο μεγάλοι πρωταγωνιστές του – Πικάσο και Μπρακ - συνεργάστηκαν στενά. Συνήθως θεωρείται δεδομένη η υποδιαίρεση του κινήματος σε επιμέρους περιόδους και χρησιμοποιούνται όροι «αναλυτικός» [κάποιοι κριτικοί ονομάζουν αυτή τη φάση, η οποία είναι επηρεασμένη από την Ιβηρική και Αφρικανική τέχνη, «προκυβιστική» ή «πρωτοκυβιστική»], «ερμητικός» και «συνθετικός» κυβισμός. Πρώτα καθαρά κυβιστικά έργα θεωρούνται εκείνα στα οποία αντικείμενα, τοπία και άνθρωποι απεικονίζονται σαν πολύπλευρα ή πολυεδρικά γεωμετρικά στερεά. Οι κυβιστές επηρεάστηκαν από το ώριμο έργο του Σεζάν που έλεγε ότι «πρέπει να αποδίδουμε τη φύση με τον κύλινδρο, τη σφαίρα και το κώνο» αρχικά δικαίωνε τους πειραματισμούς τους. Στη συνέχεια ο Μπρακ και ο Πικάσο στράφηκαν σε ένα πιο επίπεδο τύπο αφαίρεσης και τα έργα τους είναι μονοχρωματικά (γκρίζα, μπλε και άσπρα). Στην τελευταία φάση, τη λεγόμενη συνθετική, λόγω του ότι η αφαίρεση συνδυάζεται με πραγματικά αντικείμενα, τότε θα επανέλθει και το χρώμα. Άλλοι αξιόλογοι κυβιστές από το 1909 και μετά είναι οι Λεζέ, Γκρις, Γκλεζ, Μέτσινγκερ, Ντεραίν, Φριέζ, κ.α. καθώς και οι γλύπτες Αρσιπένκο και Λωράνς. Ο κυβισμός σαν κίνημα συνέχισε για αρκετά χρόνια να επηρεάζει αποφασιστικά την τέχνη του 20^ου αιώνα και οι ιδέες και οι τεχνικές του – και ιδίως το κολάζ – εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα ευρύτατα.

ΚΥΚΛΑΔΙΚΗ ΤΕΧΝΗ.  Όρος που καλύπτει τα αγγεία και τα ειδώλια που βρέθηκαν στις Κυκλάδες και προέρχονται από τον πολιτισμό που άνθησε εκεί από το 2600 έως το 1100 π.Χ.

ΜΑΝΙΕΡΙΣΜΟΣ.  Όρος που αναφέρεται:  α). σε κάθε είδους εκζήτηση στο ύφος και β). ειδικότερα στην ιταλική ζωγραφική, γλυπτική και αρχιτεκτονική της περιόδου ανάμεσα στην ακμή και ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ και το ΜΠΑΡΟΚ. Η τάση προς τους νεωτερισμούς και τη διέγερση του θεατή [Μ. Άγγελος] που θα οδηγήσει στις επιτηδευμένα επιμηκυμένες ή σε περίεργες στάσεις μορφές, τις ασσύμετρες συνθέσεις με μεγάλες διαφορές κλίμακας και τα τραχιά χρώματα [Τιντορέτο, Ελ Γκρέκο, Ρόσο, Ποντόρμο, κ.α.].

ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. Κρητικός πολιτισμός της εποχής του Ορειχάλκου. Υποδιαιρείται, συμβατικά, σε Πρώιμο (3000 – 2000 π.Χ.] Ώριμο [ 2000 – 1600 π.Χ.] και Όψιμο [1600 – 1100 π.Χ.] τα σημαντικότερα κέντρα του είναι η Κνωσός (ανάκτορο του Μίνωα) και η Φαιστός. Περιλαμβάνει θαυμάσια κοσμήματα, αξιόλογα αγγεία, γλυπτά από μπρούντζο, ελεφαντόδοντο και τερακότα, σφραγιδόλιθους και τοιχογραφίες σ’ ένα κομψό και εκλεπτυσμένο ύφος.

ΜΠΑΡΟΚ (BAROQUE – πιθανόν από το Πορτογαλικό barroco: κακοφτιαγμένο, παραμορφωμένο μαργαριτάρι).  Όρος αρχικά υποτιμητικός που αναφέρεται στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική και ζωγραφική της περιόδου 1600 – 1750. Τα μπαρόκ κτίσματα είναι φτιαγμένα με βάση μια σειρά από γεωμετρικά ρυθμιζόμενους χώρους (κύκλους, τετράγωνα και ελλείψεις), στα πλαίσια πάντα της συνύπαρξης κυρτών και κοίλων καμπυλών και αντιπαρατιθέμενων και εναρμονισμένων εξωτερικών γραμμών, αλλά και με έντονη την παρουσία γύψινων ανάγλυφων και γλυπτών διακοσμητικών στοιχείων και με όλες τις τέχνες να χρησιμοποιούνται και συχνά μάλιστα να συγκρούονται μεταξύ τους. Με την πάροδο του χρόνου θα κυριαρχήσει ολοένα και περισσότερο το διακοσμητικό στοιχείο και τελικά το ΜΠΑΡΟΚ θα παραχωρήσει τη θέση του στο πιο ανάλαφρο και γαλήνιο ΡΟΚΟΚΟ.

ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ.  Γαλλικό λογοτεχνικό κίνημα του τέλους του 19^ου αιώνα με κύριο εκπρόσωπό του το Ζολά. Στη ζωγραφική ο όρος υποδηλώνει την πιστή αναπαράσταση της φύσης.

ΝΤΑΝΤΑ - ΝΤΑΝΤΑΪΣΜΟΣ (DADA).  Κίνημα που ξεκίνησε το 1916 στη Ζυρίχη από ποιητές και ζωγράφους που είχαν καταφύγει στην ουδέτερη Ελβετία στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο και συγκεντρώνονταν στο Καμπαρέ Βολταίρ του Χ. Μπαλ [Έμυ Χένινγκς, Χ. Ρίχτερ, Ρ. Χύλζενμπερκ, Χ. Αρπ, Μ. Γιάνγκο, κ.α.]. Κάτω από την επιρροή του Φ. Πικάμπια ο Τζαρά καθιερώθηκε το 1918 σαν ο κύριος εκπρόσωπος του κινήματος και συνέταξε το Μανιφέστο του Νταντά.  Τα έργα των Ντανταιστών αποτελούσαν κατά βάση μηδενιστικές χειρονομίες και προκλήσεις. Με την ενθάρρυνση του Μπρετόν, ο Τζαρά εγκαταστάθηκε το 1920 στο Παρίσι και έδωσε νέα ώθηση στο κίνημα. Μετά το 1922 το γαλλικό Νταντά διαλύθηκε και οι περισσότεροι καλλιτέχνες συνέχισαν τη δράση τους στο Σουρεαλιστικό κίνημα. Στο μεταξύ κινήσεις Νταντά είχαν κάνει την εμφάνισή τους και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Στην Κολονία [Ερνστ, Μπάαργκελντ και Αρπ], στο Βερολίνο [Γ. Μπάαντερ, Γ. Γκρος, Ρ. Χάουσμαν, Τζ. Χάρτφηλντ, κ.α.].  Το ιδιαίτερο γνώρισμα του βερολινέζικου Νταντά ήταν η έντονη πολιτικοποίησή του και η συμμετοχή του στο κίνημα πολιτικού ριζοσπαστισμού.

ΟΠ(ΤΙΚΑΛ) ΑΡΤ (OP[TICAL] ART). Όρος που χρησιμοποιήθηκε τη δεκαετία του 1960 για έργα αφηρημένων ζωγράφων όπως οι Γ. Άλμπερς, Β. Βαζαρέλυ, Μ. Ράιλευ. Η Οπ Αρτ ενδιαφέρεται μόνο για τις καθαρά εικαστικές εντυπώσεις και στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις οπτικές ψευδαισθήσεις. Συχνά οι πίνακές της περιλαμβάνουν σύνολα μικρών σχημάτων, γραμμών ή ζωηρών χρωμάτων που δίνουν την εντύπωση ότι κινούνται συνεχώς.

ΟΡΦΙΣΜΟΣ.  Όρος που επινοήθηκε το 1913 από τον Απολιναίρ για να περιγράψει ορισμένους πίνακες των Ντελωναί, Λεζέ, Πικάμπια, Ντυσάν, Κούπκα, κ.α.  Τελικά ο όρος καθιερώθηκε μόνο σε σχέση με τα έργα του Ντελωναί και της γυναίκας του Σόνια Τέρκ-Ντελωναί που πειραματίζονταν με κύκλους και λουρίδες χρώματος και υποστήριζαν τα πρωτεία του χρώματος έναντι της φόρμας.

ΠΟΠ ΑΡΤ (POP-ART).  Κίνημα που εκδηλώθηκε στην Αγγλία τα μέσα της δεκαετίας του 1950 και λίγο αργότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πρωτοπόροι, του κινήματος στην Αγγλία, ήταν ο κριτικός Λ. Άλογουαιη [σ’ αυτόν οφείλεται ο όρος] οι αρχιτέκτονες Π. και Α. Σμίθσον, ο ιστορικός αρχιτεκτονικής Ρ. Μπάναμ, και οι καλλιτέχνες Ρ. Χάμιλτον και Ε. Παολότσι.  Η βασική ιδέα ήταν ότι η μαζική, λαϊκή κουλτούρα της μεγαλούπολης (ταινίες, διαφημίσεις, μουσική ποπ, κόμικς,) και τα μαζικής παραγωγής καταναλωτικά αγαθά μπορούσαν να αποτελέσουν την πρώτη ύλη μιας νέας τέχνης και μιας νέας αισθητικής, όπου κυριαρχεί το στοιχείο της αναλωσιμότητας. Πρόδρομοι της αμερικάνικης ποπ-αρτ ήταν οι Ρ. Ράουζενμπεργκ και Τζ. Τζονς και σημαντικές φυσιογνωμίες Αντι Γουόρχωλ, Ρ. Λιχτενστάιν, Κ. Όλντενμπουργκ. Μετά το 1960, έκανε την εμφάνισή της, μια δεύτερη γενιά Άγγλων καλλιτεχνών: Π. Μπλαίηκ, Ντ. Χόκνευ, Ντ. Μπόσιερ, Α. Τζόουνς και Π. Φίλιπς.

ΠΟΥΑΝΤΙΓΙΣΜΟΣ ή ΝΤΙΒΙΖΙΟΝΙΣΜΟΣ.  Οι Σερά, Σινιάκ, Κ. Πισσαρό, Κρο, Βαν Γκογκ, Τουλούζ-Λωτρέκ και Ματίς αποτελούν τους χαρακτηριστικούς εκπροσώπους του είδους. Η ανάμιξη χρωστικών ουσιών στην παλέτα αντικαθίσταται από τη χρησιμοποίηση καθαρών χρωμάτων σε μικρές κηλίδες ή πιτσιλιές. Οι μικρές αυτές επιφάνειες ζωηρών κηλίδων παράγουν [όταν παρατηρηθούν από σωστή απόσταση] πιο πλούσια και πιο λεπτά χρωματικά εφέ.

ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ (AVANT-GARDE).  Όρος που υποδηλώνει κάθε είδους καλλιτέχνες που θεωρούνται πιο προχωρημένοι από την εποχή τους σε ότι αφορά την τεχνική ή τα θέματά τους.

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ.  Όρος που χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει κάθε τέχνη που προσπαθεί να αποδώσει πιστά τη ζωή αλλά και ένα συγκεκριμένο κίνημα στη ζωγραφική και τη λογοτεχνία του 19^ου αιώνα. Η εμφάνιση του αποτέλεσε ένα είδος αντίδρασης στο ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟ και προσπάθησε να απεικονίσει την καθημερινή ζωή και τα ήθη, με έμφαση μάλιστα στα ταπεινότερα ανθρώπινα κίνητρα και τις πιο απεχθείς ανθρώπινες πράξεις. Στα εικαστικά Κουρμπέ θεωρείται ο πρώτος μεγάλος ρεαλιστής και στον 20^ο αιώνα, η συνέχεια του, είναι ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ. Στη λογοτεχνία εκφράστηκε από τους: Μπαλζάκ, Σταντάλ, Ντίκενς, Φλωμπέρ, Τολστόι.

READY MADE (έτοιμο [αντικείμενο]).  Στην τέχνη του 20^ου αιώνα, κάθε αντικείμενο – καθημερινής χρήσης, μαζικής παραγωγής – που «αναγορεύεται» σε έργο τέχνης. Ο Μ. Ντυσάν θεωρείται ο πατέρας του είδους υποστηρίζοντας ότι τα ready-mades δεν έχουν σχέση με κριτήρια γούστου και αισθητικής αλλά αποτελούν «τέχνη» μόνο και μόνο επειδή επιλέχθηκαν από τον καλλιτέχνη. Αρκετοί καλλιτέχνες της εποχής μας τα έχουν χρησιμοποιήσει στο έργο τους (ΠΟΠ ΑΡΤ).

ΡΟΚΟΚΟ (από το γαλλικό rocaille: κατασκευή από πέτρες και κοχύλια). Τάση που εκδηλώθηκε στη Γαλλία τον 18^ο αιώνα. Αντίδραση στη βαριά και πομπώδη ατμόσφαιρα της αυλής του Λουδοβίκου ΙΔ’. Χρησιμοποιούσε απαλά χρώματα και κομψές καμπύλες με στόχο τη δημιουργία μιας αισθητικής κομψότητας, χάρης και ευθυμίας. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι φανερά τόσο στη ζωγραφική (Βατώ, Φραγκονάρ, Μπουσέ) όσο και στην εσωτερική διακόσμηση. Εκτός Γαλλίας, αξίζει ν’ αναφερθούν, ο Τιέπολο και ο Γκόγια.

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ.  Μια πραγματικά ριζική αλλαγή στην μέχρι τότε αντίληψη των ανθρώπων για τον κόσμο. Τα σημαντικότερα στοιχεία του: η στροφή προς τη φύση, η έμφαση στην υποκειμενική ευαισθησία, το συναίσθημα και τη φαντασία. Στην Αγγλία σημαντικοί εκφραστές του κινήματος είναι οι: Κόνσταμπλ, Τάρνερ και Σ. Πάλμερ, στη Γερμανία οι: Σίνκελ, Μόριτς φον Σβιντ και Κ. Ντ. Φρήντριχ, στη Γαλλία οι: Ντελακρουά και Ζερικώ και στην Ισπανία ο Γκόγια.

ΣΟΥΠΡΕΜΑΤΙΣΜΟΣ. Το πρώτο σύστημα καθαρά αφηρημένης και βασισμένης σε γεωμετρικές φόρμες ζωγραφικής σύνθεσης. Θεμελιωτής του ήταν ο Μάλεβιτς με το έργο του μαύρο τετράγωνο πάνω σε άσπρο φόντο, το 1913. Ο ίδιος έλεγε ότι δεν πρόκειται για ένα «κενό τετράγωνο» αλλά μάλλον για την εμπειρία της μη αντικειμενικότητας, την υπεροχή (supremacy) του καθαρού αισθήματος. Μετά το 1915 τα σχήματα και οι συνθέσεις έγιναν πιο περίπλοκες και εισάγεται και η τρίτη διάσταση.

ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ. Κίνημα που ξεκίνησε το 1924 μετά τη διάσπαση του Νταντά από τον Αντρέ Μπρετόν με ένα μανιφέστο. Η φήμη του κινήματος βασίστηκε κυρίως στο έργο των Σ. Νταλί, Μ. Ερνστ, Χ. Μιρό, Χ. Αρπ, κ.α. Κύριος φορέας έκφρασης και προβολής ήταν τα διάφορα περιοδικά («Η σουρεαλιστική επανάσταση» [Μπρετόν, Ελυάρ, Αραγκόν, Ντεσνός, Ντε Κίρικο, Μαν Ραίη, Πικάσο, Μασόν], «Ο σουρεαλισμός στην υπηρεσία της επανάστασης», «Μινώταυρος»). Οι πίνακες των σουρεαλιστών μπορούν να καταταγούν σε δυο κατηγορίες: α). αντιστοιχεί σε ότι ο Νταλί ονομάζει: «ονειρικά αντικείμενα ζωγραφισμένα με το χέρι» και β). χαρακτηρίζεται από την επινόηση νέων τεχνικών [φροτάζ, χαλκομανία]. Στόχος των σουρεαλιστών ήταν να αναμείξουν το λογικό με το άλογο και χρησιμοποιώντας τα όνειρα, το στοιχείο του τυχαίου και πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική μέριμνα, αυτοματισμό να δημιουργήσουν μια νέα πραγματικότητα: μια υπερ-πραγματικότητα (sur-realite). Ανάλογους στόχους είχαν και τα έργα των ποιητών: Ελυάρ και Κρεβέλ και οι κινηματογραφικές ταινίες των Μπονιουέλ και Νταλί.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ.  Κίνημα στην ευρωπαϊκή τέχνη και λογοτεχνία [1885 – 1910]. Βασική αρχή του ήταν η απόρριψη της απεικόνισης και του στοιχείου της αντικειμενικότητας και η υιοθέτηση της άποψης ότι η τέχνη πρέπει να «υποβάλει» τις ιδέες της με σύμβολα. Μερικοί από τους γνωστότερους ζωγράφους είναι οι: Ρεντόν, Μορώ, Πυβί ντε Σεβάν, Φ. Χόλντερ, Γκ. Κλίμτ, Γ. Τούροπ, Τζ. Σεγκαντίνι.

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ (SYSTEMIC PAINTING).  Όρος, του 1966, για κάθε τέχνη που στηρίζεται σε ένα λογικό σύστημα και ειδικότερα για τα έργα (ή σειρά έργων) όπου κυριαρχεί η απλή ή παραλλαγμένη επανάληψη ενός συγκεκριμένου βασικού «θέματος» ή στοιχείου, π.χ. το έργο του Φ. Στελά.

ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΓΗΣ (EARTH ή LAND ART).  Καλλιτεχνική τάση της δεκαετίας του 1960 και των αρχών αυτής του 1970. Τα έργα συχνά μνημειώδη «εκτελούνται» με τη βοήθεια σκαπτικών μηχανών σε απομονωμένες περιοχές (Ρ. Σμίθσον: σπειροειδής κυματοθραύστης) και άλλες φορές παρουσιάζονται σε φωτογραφική αναπαραγωγή και μάλιστα, λόγω κλίμακας, σε αεροφωτογραφίες, Ρ. Λόνγκ.

ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ (ACTION & BODY ART). Πρόκειται για σειρά από καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και δράσεις στα τέλη της δεκαετίας του 1960 που χαρακτηρίζονται από τη χρήση του ανθρώπινου σώματος ή την αναφορά σε αυτό, από επεμβάσεις των καλλιτεχνών στο ίδιο τους το σώμα, καθώς και από δημόσιες παραστάσεις που είχαν σκοπό να προκαλέσουν σοκ ή πλήξη για να αναδείξουν την ανία και τη βία που κυριαρχούν στη ζωή μας. Οι αυτοτραυματισμοί, οι πολύωρες αναγνώσεις [Γ. Μπόυς], το προκλητικό γυμνό, κ.α. αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα του είδους.

ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (ENVIRONMENT).  Όρος που χρησιμοποιείται από το τέλος της δεκαετίας του 1950 για έργα τέχνης που αποτελούν τρισδιάστατους χώρους στους οποίους ο θεατής μπορεί να «εισχωρήσει» και να δεχθεί κάθε είδους ερεθίσματα (οπτικά, ακουστικά, κινητικά, απτικά, κ.α.). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα έργα του Κίνχολτζ.

ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (SUPER REALISM, HYPER REALISM). Κίνημα της δεκαετίας του 1970 με κύριο χαρακτηριστικό του την τάση προς μια ακραία, απόλυτη αληθοφάνεια. Στη ζωγραφική κύρια μέθοδος είναι η άμεση αντιγραφή φωτογραφιών (ΦΩΤΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ) ενώ στη γλυπτική τα προπλάσματα προέρχονται κατευθείαν από ανθρώπινες μορφές.

FLUXUS. Διεθνής καλλιτεχνική ομάδα που ιδρύθηκε το 1972 στη Γερμανία με ακραίους Ευρωπαίους και Αμερικανούς εικαστικούς δημιουργούς. Η ρητή τους αντίθεση με κάθε τι παραδοσιακό και τα στενά επαγγελματικό στη τέχνη είναι το κύριο χαρακτηριστικό τους. Θεωρούνται και κάτι σαν αναβιωτές του ΝΤΑΝΤΑ.

ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΣ.  Ιταλικό καλλιτεχνικό κίνημα. Ψυχή του θεωρείται ο ποιητής και συγγραφέας Φ. Τ. Μαρινέτι, με το Μανιφέστο του Φουτουρισμού, δημοσιευμένο το 1909 στη γαλλική εφημερίδα Φιγκαρό. Η λατρεία της μηχανής, η απόρριψη της τέχνης του παρελθόντος η προπαγάνδα για την καταστροφή των μουσείων ήταν μερικές από τις ιδέες τους. Στη ζωγραφική και τη γλυπτική οι: Μποτσιόνι, Καρά, Μπαλά, Ρούσολο και Σεβερίνι θεωρούνται οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του. Οι Σαντ’ Ελία στην αρχιτεκτονική, ο Ρουσολό στη μουσική και οι Παπίνι και Σοφίτσι στη λογοτεχνία. Παρακλάδι του θα μπορούσαν να θεωρηθούν και κάποια έργα του Ντελωναί, ενώ πολλά κοινά σημεία έχει και με τον ΚΥΒΙΣΜΟ αλλά και με το έργο του Μαγιακόφσκι και Χλέμπνικοφ στην ποίηση.

ΦΩΒΙΣΜΟΣ. Όρος που περιγράφει το έργο των: Ματίς, Βλαμένκ, Μαρκέ, Ρουώ, κ.α. Κάτω από την επίδραση του Βαν Γκογκ, οι φωβ οδηγήθηκαν σε μια λατρεία του χρώματος που ήταν, γι’ αυτούς και το βασικό στοιχείο του πίνακα.

ΧΑΠΕΝΙΝΓΚ (HAPPENING). Μια απρόβλεπτη κατάσταση, παράσταση ή σειρά συμβάντων που συχνά επιχειρεί και καταφέρνει να προκαλέσει τη συμμετοχή των θεατών. Αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και τις αρχές του 1960 στις Ηνωμένες Πολιτείες και είχε σαν στόχο το σπάσιμο του φράγματος ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή. Αξιόλογα δείγματα είναι τα έργα των Α. Κάπροου και Κ. Όλντεμπουργκ.

ΧΕΙΡΟΝΟΜΙΑΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ (GESTURAL PAINTING).  Παρόλο που ο όρος συμπίπτει με τη ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ χρησιμοποιείται για να συμπεριλάβει κι άλλους καλλιτέχνες. Υπονοεί ότι ο πίνακας «καταγράφοντας» τις κινήσεις και τις χειρονομίες του ζωγράφου, κατά τη διαδικασία της εκτέλεσής του, αποκαλύπτει τελικά και τα συναισθήματά του της στιγμής εκείνης ή ακόμα και την όλη του προσωπικότητα.

ΨΥΧΕΔΕΛΙΚΗ ΤΕΧΝΗ. Είδος ζωγραφικής, της δεκαετίας του 1960, στενά δεμένο με την αντεργκράουντ και περιθωριακή κουλτούρα. Η απεικόνιση και απόδοση με ζωηρά χρώματα, οργανικά σχήματα και οι παραισθητικές εμπειρίες είναι τα χαρακτηριστικά του.